filotis

Ο πατριωτισμός και η κοινωνική αλληλεγγύη που χαρακτηρίζουν τους Έλληνες διαφαίνονται σε όλη την ιστορική πορεία του ελληνισμού και εκφράζονται όχι μόνο με την αφιέρωση της ίδιας τους της ζωής αλλά και με την προσφορά περιουσίας για την εκτέλεση κοινωφελών σκοπών και έργων.

Οι απαρχές των «Εθνικών Κληροδοτημάτων» ανιχνεύονται από τους πρώτους ιστορικούς χρόνους της αρχαιότητας κυρίως με την μορφή των λειτουργιών. Οι λειτουργίες αποτελούσαν στην ουσία έναν τιμητικό αλλά και υποχρεωτικό ταυτόχρονα τρόπο φορολόγησης των πλουσίων πολιτών, μέσω της υποχρέωσής τους να αναλάβουν και να χρηματοδοτήσουν έργα δημοσίου συμφέροντος όπως: διπλωματικές αποστολές, θεατρικές παραστάσεις, συντήρηση και εξοπλισμό τριήρους (πολεμικό αθηναϊκό πλοίο).

Η χορηγία αποτελούσε μία από τις λειτουργίες στην αρχαία Αθηναϊκή πολιτεία και είχε σχέση με την προετοιμασία πολιτιστικών εκδηλώσεων. Γλωσσολογικά, η αρχική σημασία του όρου ήταν: προσφέρω/καλύπτω τα έξοδα του θεατρικού χορού. Οι πλουσιότεροι πολίτες, αναλάμβαναν τις δαπάνες του χορού σε θεατρικές δραματικές παραστάσεις. Ο χορηγός της τραγωδίας που βραβευόταν έπαιρνε ως τιμητικό βραβείο, ένα χρυσό τρίποδα, που τον τοποθετούσε στην «οδό των Tριπόδων», στους πρόποδες της Ακρόπολης.

Στη διάρκεια των ελληνιστικών χρόνων εξελίσσεται ο θεσμός της χορηγίας και τη περίοδο του Βυζαντίου αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την ανάπτυξη της τέχνης. Τα ιδρύματα αποτελούσαν ουσιαστικά ένα μείγμα του κράτους και της θρησκευτικής δράσης. Αργότερα, όταν το 1453 η Κωνσταντινούπολη έπεσε στους Οθωμανούς, η ιδιωτική συμμετοχή στην κοινωνική ζωή έγινε πολύ δύσκολη εξαιτίας του κρατικού ελέγχου, αλλά η εκκλησία συνέχισε να διαδραματίζει έναν σημαντικό ρόλο στην παροχή κοινωνικής πρόνοιας.

Οι χορηγίες κάνουν έντονη την παρουσία τους κατά την περίοδο της δουλείας του Έθνους. Το 1700 οι «Μεγάλοι Ευεργέτες» έγιναν οι φορείς μιας συνεχώς αυξανόμενης Ελληνικής εθνικής ταυτότητας και ενός πολιτισμού φιλανθρωπίας εστιασμένου στην ιδιωτική πρωτοβουλία της οικονομίας. Είναι ακριβώς τότε που ο Π. Σέκερης χρηματοδοτεί την Φιλική Εταιρεία, ιδρύεται η Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης και αναδεικνύονται τα Ιωάννινα σε σημαντικό εκπαιδευτικό κέντρο της υπόδουλης Ελλάδας.

Αποκορύφωμα όμως αυτής της εξέλιξης του θεσμού αποτελεί η εμφάνιση σημαντικών κληροδοτημάτων, μετά την ανεξαρτησία του Έθνους, που συντέλεσαν στη Αναγέννησή του. Τότε εμφανίζονται φιλανθρωπικά ιδρύματα και ενώσεις όπως η Ελεήμων Εταιρεία (1864) και ο Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός (1872). Επιπροσθέτως, η μέτρια αύξηση στο βιοτικό επίπεδο μετά από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ενθάρρυνε τους εξέχοντες των πολιτών να αναμιχθούν περισσότερο στην σύσταση και λειτουργία ιδρυμάτων υπέρ των παραμελημένων κοινωνικών ομάδων με αποτέλεσμα, κατά τις επόμενες δεκαετίες, να αναπτυχθούν πολυάριθμα ιδιωτικά ιδρύματα υπέρ των ομάδων αυτών.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, τα προγράμματα της Ε.Ε. με σκοπό να χρηματοδοτήσουν τους μη αναπτυχθέντες τομείς της κοινωνικής πρόνοιας και της πολιτιστικής δραστηριότητας στις ευρωπαϊκές χώρες και ένα ξαφνικό πολιτικό «άνοιγμα» στην ελληνική κοινωνία των πολιτών, ενθάρρυναν τον πολλαπλασιασμό των ενώσεων μελών. Κατά συνέπεια, τα ελληνικά ιδρύματα έχουν βρεθεί πρόσφατα να ανταγωνίζονται με τον αυξανόμενο πληθυσμό των ενώσεων για τα κονδύλια της Ε.Ε. και του κράτους.

Τέλος, είναι σε όλους γνωστά τα έργα μεγάλων ευεργετών, που μόνο ενδεικτικά μπορούν να αναφερθούν, όπως: το Ζάππειο Μέγαρο, το Αρσάκειο, το Τοσίτσειο, η Ακαδημία, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο, το Αστεροσκοπείο, η Εθνική Βιβλιοθήκη, το Αρχαιολογικό Μουσείο, το Βαρβάκειο Λύκειο, η Ριζάρειος Σχολή, το Ίδρυμα Μποδοσάκη, το Ίδρυμα Α. Μπότση και πολλά άλλα. Είναι επίσης αξιοσημείωτο το γεγονός της ανάπτυξης και στήριξης των Ελλήνων της διασποράς από μεγάλους ευεργέτες στις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού, όπως στην Αίγυπτο και ιδιαίτερα στην Αλεξάνδρεια, στην Ρωσία, στην Αμερική, στην Αυστραλία κ.λ.π.

Zakynthinos D. The making of modern Greece: From Byzantium to Independence, London, Basil Blackwell, 1976 and Vacalopoulos A., The Greek Nation 1453-1669: The Cultural and Economic Background of Modern Greek Society, New Brunswick: Rutgers University Press, 1976.
Καλλιγά Ε., Η Πρόνοια για το παιδί στην Ελλάδα του 19ου αιώνα, Δωδώνη 1990 κεφάλαιο 1.
Πελλένη-Παπαγεωργίου Α., Το ίδρυμα ιδιωτικού δικαίου, Σάκουλας, 1993.
Π.Δ.1/2-1-2007 «Καθιέρωση της 30ης Σεπτεμβρίου ως ημέρας μνήμης των Εθνικών μας Ευεργετών» (Φ.Ε.Κ. 1/2-1-2007, τ. Α΄)

« Πίσω